Odvedeni su u zoru, mučeni, streljani i bačeni u masovnu grobnicu: Tragičan kraj jednog od najvažnijih Srba u istoriji

Sava Šumanović, jedna od najbitnijih figura srpske i jugoslovenske umetnosti, stradao je sa 46 godina, na brutalan način

Slavni Sava Šumanović rođen je 22. januara 1896. u Vinkovcima, gde je njegov otac Milutin radio kao šumarski inženjer, a kada je imao četiri godine njegova porodica preselila se u Šid, koji je bio njegova velika inspiracija.

Porodica Šumanović bila je imućna, a Sava je stekao najbolje obrazovanje koje je bilo moguće u to vreme. Iako je njegov otac želeo da mu sin postane advokat, Sava je rano shvatio da je njegov život umetnost, zbog čega je 1914. u Zagrebu upisao Višu školu za umjetnost i umjetni obrt. Čim je diplomirao, četiri godine kasnije, počeo je da izlaže svoje slike, a na jesen 1920. godine otišao je u Pariz, gde je iznajmio atelje na Monparnasu i učio od čuvenog kubiste Andrea Lota.

U Francuskoj je učio, usavršavao se i družio se sa svetskim i srpskim velikanima tog vremena, poput Modiljanija i Rastka Petrovića, a kubizam se značajno odrazio na njegov rad.

 

Po povratku u domovinu, nastanio se u Zagrebu, gde je nastavio da slika, uprkos negativnim reakcijama kritike i javnosti. Balkan još uvek nije bio spreman za novi talas umetnosti, ali ambicije mu nisu dale da odutane. U Francuskoj je Šumanovićevo stvaralaštvo cenjeno daleko vše, a posebnu pažnju privukao je "Doručkom na travi" i "Pijanom lađom", za koju su mu kao inspiracija poslužile Remoboova istoimena pesma i Žerikoova slika "Splav Meduza".

Posle mnogo lutanja, konačno se vratio u Šid 1928. godine, gde je počeo da slika sremske pejzaže, domaća kritika konačno ga je prihvatila nakon prve samostalne izložbe u Beogradu

 

 

Zarađeni novac iskoristio je da se ponovo vrati u Pariz, gde je naslikao neka od svojih najznačajnijih dela, poput "Crvenog ćilima", "Mosta na Seni" i "Luksemburškog parka", koja su se istakla umerenim kolorističkim ekspresionizmom i lirskom atmosferom.

Ipak, ponovo se vratio svom Šidu 1930. godine, gde je nastavio da slika pejzaže, a u Beogradu je devet godina kasnije izložio čak 401 rad. Poznato je da neko vreme boravio na beogradskoj klinici dr Stankovića, ali podaci o lečenju slavnog slikara nisu sačuvani jer je arhiva uništena tokom bombardovanja Beograda u Drugom svetskom ratu.

 

Nakon što mu je otac umro 1937, Sava je na sebe preuzeo brigu o porodičnom imanju, a prema tvrdnjama okoline, ovi poslovi ga nisu preterano interesovali i najradije je vreme provodio uz svoja platna. Posvetio se učenju engleskog jezika, posećivao izložbe i nastavio da neguje svoj vanserijski dar.

 

Usledile su ratne godine, Šumanovićev Šid ušao je u sasav Nezavisne Države Hrvatske, a ćirilica je zabranjena, zbog čega se slikar u znak protesta potpisivao na svojim slikama samo godinom nastanka dela.

 

 

Početak Drugog svetskog rata bio je posebno težak period za njega, a poživeo je vrlo kratko od izbijanja rata: na Veliku Gospojinu, 28. avgusta 1942, Sava Šumanović je bio među 150 Srba koji su ustaše uhapsile u 6 sati izjutra i kamionima odvele u Sremsku Mitrovicu, koja je tada nazivana Hrvatska Mitrovica. Posle dva dana mučenja, svi su streljani 30. avgusta i potom pokopani u masovnoj grobnici.

Čuvenog slikara nadživela je njegova majka Persida, koja do svoje smrti 1968. godine nije uspela da pronađe Savine posmrtne ostatke i sahrani ga kako dolikuje. Ipak, sačuvala je sinovljeve slike, njih 417, i poklonila ih gradu Šidu, nakon čega je osnovana Galerija slika "Sava Šumanović". Imala je retku privilegiju da je poseti Josip Broz Tito, što je bilo svojevrsno priznanje Savi Šumanoviću i značaju koji je on imao za srpsko i jugoslovensko stvaralaštvo.