Srpska pravoslavna crkva i njeni vernici u četvrtak, 9. januara, na treći dan Božića, obeležava praznik Stevanjdan, odnosno Svetog Stefana Prvomučenika.
Božić, jedan od najvećih hrišćanskih praznika, slavi se tri dana, počevši od 7. januara, a svaki dan Božića prate određeni običaji i verovanja koji su vekovima zastupljeni u srpskom narodu.
Treći, poslednji dan Božića se poklopio u crkvenom kalendaru s praznikom posvećenim Sv. Stefanu, arhiđakonu prvobitne Jerusalimske crkve i rođaku apostola Pavla.
Ko je bio Sveti Stefan Prvomučenik?
Sv. Stefan se u hrišćanskoj tradiciji smatra prvim mučenikom, jednim od sedam đakona izabranih u počecima crkve, prema novozavetnim Djelima apostolskim.
O njegovom ranom životu se ne zna mnogo. Poznato je da je rođen kao jevrejski helenista i da je živeo uz Jerusalima, gde je izabran prvi među sedam đakona, kao čovek pun vere i duha.
On je posle smrti Isusa Hrista osuđen zbog bogohuljenja jer je govorio da će Hrist razoriti Hram i izmeniti običaje koje je predao Mojsije. U njegovoj besedi koja je sačuvana u Delima i koja rezultira mučeništvom projavljuje se specifična teološka misao čija je suština osuda bogosluženja u jerusalimskom hramu uz argument da "Svevišnji ne živi u rukotvorenim hramovima".
Sanhedrin ga je tada osudio zbog blasfemije protiv Mojsija i Boga, pa je kamenovan do smrti.
Nakon njegove smrti, počeo je prvi progon na jerusalimsku crkvu i "svi učenici, osim onih dvanaest, razidjoše se po Judeji i Samariji", napisao je Eusebije.
Besna masa ga je kamenovala, čime je Stefan postao Prvomučenik, a poslednje reči su mu bile:
Gospode, ne uračunaj im greh ovaj!
Sveti Stefan kao krsna slava
Sveti Stefan Prvomučenik se u Srbiji i tamo gde žive Srbi slavi kao krsna slava, a mnogi ga zovu "slavom škrtica" jer gosti na nju dolaze već siti jer su dva dana slavili Božić.
Ovaj praznik se, ipak, obeležava kao i sve ostale slave: uz slavski kolač, sveću, žito, ikonu i bogatu trpezu, kao i u društvu porodice, kumova, prijatelja i suseda.
Sv. Stefan je jedan od svetaca koji se obeležavaju dvaput u godini, odnosno imaju dve slave:
- zimski Stevanjdan obeležava se 9. januara, a
- letnji Stevanjdan – Stevan Vetroviti (kao praznik Prenos moštiju Svetog Stefana) – 15. avgusta.
Običaji na Sv. Stefana Prvomučenika
Postoji mnogo običaja koji se neguju na dan Svetog Stefana, posebno jer je u pitanju treći dan Božića.
Najvažniji je, naravno, iznošenje badnjaka i slame iz kuće. U srpskom narodu postoji verovanje da to treba činiti u potpunoj tišini da se "Božić ne bi oterao". Tradicija nalaže da božićnu slamu i badnjak domaćini koji žive na selu i imaju zemlju, stoku i sl. treba da ostave u voćnjaku, kod pčela ili u štalu da bi im sve bilo plodnije i naprednije.
U svakom slučaju, bacanje badnjaka i slame u smeće je strogo zabranjeno.
Običaji nalažu i da se metla kojom se pokupljena slama više ne koristi za nešto druge već treba da se čuva u kući pošto se veruje da će ona doneti zdravlje porodici
U prošlosti su u Sremu i Banatu slamu uklanjali čim počne Sveti Stefan, odnosno odmah nakon ponoći, kada nastupi treći dan Božića.
BONUS VIDEO
„Božić nas vraća korenima“